Keurmerken & Specialty Coffee

“Waarom is niet al jullie koffie voorzien van een keurmerk (eco of fairtrade)?”

Een veelgestelde vraag waarop het antwoord even simpel als lastig is: het is eenvoudigweg vaak niet haalbaar en niet betaalbaar voor de boeren met wie we – indirect – werken. Koffiejuffrouw kiest voor kleinschaligheid met korte lijnen en transparantie. Daardoor weten we zeker dat jouw kopje koffie eerlijk is, ook zonder keurmerk. Laat me dat uitleggen.

Keurmerken als Fairtrade, Rainforest Alliance, UTZ en Max Havelaar zijn in het leven geroepen om de consument in een oogopslag te laten zien wat de meest verantwoorde keuze is. In het geval van koffie weet je dan dat de koffieboer een redelijke prijs kreeg, dat de werkomstandigheden goed zijn, dat het product milieuvriendelijk geproduceerd is of rekening houdt met de regenwouden – afhankelijk van het keurmerk. Maar dat betekent niet dat merken zonder keurmerk het op deze vlakken per definitie slecht doen. En dat maakt het verhaal zo ingewikkeld.

Wat betekent een Fairtrade-keurmerk?

In Azië, Afrika en Zuid- Amerika verkeren – nog steeds – veel kleinschalige boeren continu in onzekerheid over hun inkomen. Daarnaast zijn ze overgeleverd aan de sterk fluctuerende wereldmarktprijs, waardoor de opbrengst van de oogst vaak te laag is om het hele gezin te kunnen onderhouden. Zonder een betrouwbaar inkomen kunnen ze niet investeren in hun bedrijf, de toekomst van hun kinderen en in de gemeenschap. Hierdoor blijft de armoede in stand. Fairtrade-keurmerken zetten een standaard neer waaraan de boer zich kan houden. Omdat hij een betere prijs krijgt voor zijn product, kan hij zichzelf en zijn bedrijf ontwikkelen. Dat klinkt goed, toch? Nou, was het maar zo simpel.

Kritiek

Als consument denk ik er goed aan te doen als ik kies voor bijvoorbeeld koffie met zo’n keurmerk. Okee, het is wat duurder, maar ja dan hebben de boer en de arbeiders het tenminste beter of wordt er rekening gehouden met het milieu. Denk ik. Critici zeggen echter dat het grootste deel van de meerprijs van de koffie naar de internationale organisatie gaat van de vele keurmerken, voor marketing en certificering.

Als we kijken naar de koffieteelt, zien we dat de vraag naar duurzame koffie de laatste jaren enorm stijgt. Als consument betaal je meer voor deze koffie, maar de prijs die de koffiekweker ontvangt blijft laag. Inderdaad, ondanks de keurmerken. Hogere winsten dus voor grote koffiemerken die (opeens?) voornamelijk duurzaam inkopen. Douwe Egberts had voor 2015 bijvoorbeeld als doelstelling dat 80 procent van zijn koffie UTZ gecertificeerd moet zijn. UTZ is een duurzaamheids-keurmerk door onder andere Ahold opgezet als alternatief voor Max Havelaar.

De meeste gecertificeerde koffie van grote koffiemerken komt van megaplantages die aan de strenge normen van de keurmerken kúnnen voldoen. Een keurmerk als UTZ stelt hoge eisen aan de manier van produceren, maar zet zich – in tegenstelling tot bijvoorbeeld Max Havelaar – niet in voor groei van kleine bedrijven. En die kleine boeren hebben eenvoudigweg de middelen en het geld niet om te voldoen aan de certificeringseisen. Dus wat gebeurt er: ze verkopen hun oogst voor een lage prijs aan langskomende opkopers, die bonen van een aantal boeren bij elkaar gooien en zo keurmerkloos doorverkopen. Om toch aan de groeiende vraag naar duurzame koffie te voldoen, worden bijvoorbeeld in Colombia vele kleine plantages opgekocht door grote merken. Toch niet echt wat je wilt als bewuste consument op zoek naar kleinschalig, sympathiek, duurzaam en ecologisch…

Als consument denk je dus goed bezig te zijn door koffie met een keurmerk te kopen, maar de kleine boeren die het echt nodig hebben, help je er niet mee. Ze moeten opboksen tegen de grote bedrijven die wel certificaten hebben. Bovendien wordt er niks gedaan met de unieke smaak van een gebied of van een boerderij. Dat kan gelukkig ook anders.

Specialty coffee markt doet het anders: kleinschalig

Hoe kun je als consument de kleinschalige koffieboeren dan wel helpen en blijven genieten van bijzondere smaken? Het beste – en het leukste – is natuurlijk zelf een finca bezoeken, met eigen ogen zien hoe de boer het doet en alleen nog maar zijn koffie kopen. Behoorlijk onhaalbaar voor het gros van ons. Ook voor Koffiejuffrouw.

Koffiejuffrouw kiest er daarom voor om te werken met kleinschalige koffiebranders die inkopen van kleinschalige tussenhandel of rechtstreeks bij de koffieboer. Deze spelers in de specialty coffee-markt pakken het anders aan; doordat er minder schakels zijn is het traject transparanter. De tussenpersoon of de koffiebrander is zelf bij de boer op bezoek geweest, heeft de werkwijze gezien, de familie ontmoet en de gemeenschap gezien waartoe de boer behoort. En uiteraard de koffie uitgebreid getest en geproefd. De meest van de koffieboeren werken ook allang volgens duurzame en/of biologische normen, alleen zijn ze er niet voor gecertificeerd omdat ook dat nu eenmaal onhaalbaar is voor een klein bedrijf. Zijn ze dat wel, dan is dat mooi meegenomen.

This side up

In Nederland treedt bijvoorbeeld het bedrijf This Side Up vaak op als tussenpersoon. Het was hen een doorn in het oog dat boeren met vaak de prachtigste koffiebonen niet de juiste kopers konden bereiken. Door gebrek aan kennis van de specialty coffeemarkt verkochten de koffieboeren vaak hun bonen – anoniem – voor een veel te lage prijs aan slimme opkopers. This Side Up legde daarop direct contact met kleinschalige boeren in onder andere Tanzania, Rwanda en Colombia. Een aantal van ‘onze’ Nederlandse koffiebranders gaan wel eens met ze mee op reis om de boeren zelf te ontmoeten, dat kweekt begrip voor elkaars wereld. In de specialty coffee wereld komen bedrijven als This Side Up steeds meer voor. Zo doen Nederlandse koffiebranders ook zaken met bijvoorbeeld Duitse of Deense kleinschalige tussenhandelaren. Via zulke tussenpersonen krijgen de koffieboeren toegang tot de specialty coffeemarkt en krijgen ze meestal veel meer betaald voor hun koffie dan de Fairtrade-prijsstelling eist. Hier wordt dus iedereen beter van. De koffieboeren worden gewaardeerd – uitgedrukt in een eerlijke prijs – en dat  stimuleert hen om de kwaliteit van de koffie te bewaken en te verbeteren. En daar wordt jij als koffiedrinker dan weer beter van 🙂

Conclusie: niet alle koffie van Koffiejuffrouw is voorzien van een keurmerk. Daar zijn we ook niet per se naar op zoek. Waar we wél naar op zoek zijn is de garantie dat de boer er zelf ook beter van wordt. En dat weten we door samen te werken met mensen die de boer zelf kennen. Zo houden we de lijnen kort en is het proces transparant. En dat smaakt wel zo goed.